Perioden van extreme droogte, heftige regenval en hittegolven doen steeds vaker hun intrede. Dit vraagt om een robuust en weerbaar landbouwsysteem, waarbij de teelt rendabel blijft. De interactie tussen de plant en bodem vormt hierin de basis. Op de Expertdag Bodem van DSV zaden Nederland, is de waarde van het gebruik van groenbemesters toegelicht.
“Een hoosbui kun je niet voorkomen, maar door je bodem op orde te hebben, krijg je wel meer grip op de situatie”, vertelt Jos Deckers, Sales Director van DSV zaden Nederland, een plantenveredelings- en zaadbedrijf, dat zich ook intensief bezighoudt met de bodem. “De bodemstructuur speelt hierin een belangrijke rol. Wanneer dit op orde is, wordt de bodem veerkrachtig en weerbaar, waardoor deze beter om kan gaan met veranderingen in het klimaat.” DSV zaden schetst hierin het belang van groenbemesters, oftewel begroeningssystemen, die niet alleen de bodem bedekken gedurende de winter, maar ook een uitgebreid ondergronds systeem creëren, dat jarenlang positieve effecten teweegbrengt.
De vijf voordelen
Groenbemesters werken op vijf verschillende vlakken: bodemstructuur, water- en nutriëntenhuishouding, microbioom en gewasopbrengsten. De wortels van groenbemesters beïnvloeden direct en indirect de structuur van de bodem. Direct vindt dit plaats door de wortelmorfologie, oftewel de structuur van de wortels van groenbemesters, dat kan verschillen in lengte, dikte en fijnmazigheid. Deze wortels vormen poriën in de bodem, wat directe gevolgen heeft voor de waterhuishouding.
“Wanneer er veel regen valt, voeren deze poriën water af. Maar als je een matige bui hebt, brengt het juist zuurstof in de bodem.” Dit kwam naar voren in het CATCHYonderzoek, waarin meerdere Duitse universiteiten de invloed van groenbemesters op de hoofdteelt onderzochten. Hiervoor is gedurende negen jaar braak land, land dat was ingezaaid met vier monocomponente groenbemesters, dat uit één plantensoort bestaat, of een multicomponent soortenrijk groenbemestermengsel van DSV zaden vergeleken.
Wat bleek uit het onderzoek?
Uit onderzoek van Dr. Norman Gentsch van het Instituut van Bodemkunde aan de Universiteit Hannover is gebleken dat monocomponente groenbemesters de diameter van bodemaggregaten met twaalf procent doen vergroten. Voor multicomponente mengsels ligt dit percentage op zestien procent. Daarnaast houden groenbemestermengsels 11,5 procent meer vocht vast voor de volgende teelt. Dit zit zowel in het organisch stof van de planten als in de vorming van ondergrondse capillairen. Dit maakt de grond beter bestand tegen drogere jaren. In snijmais werd in de relatief droge teeltseizoenen van 2018 tot 2020 een opbrengstverhoging van elf procent gemeten, wat aantoont het waterbergend vermogen van landbouwgrond kan toe nemen, dankzij het gebruik van groenbemesters.
Daarnaast verminderen groenbemesters de uitspoeling van nutriënten. Gentsch registreerde in teeltseizoen 2018/2019 op een braak perceel een uitspoeling van 102 kilogram stikstof per hectare. Op een naastgelegen perceel, ingezaaid met een groenbemester, lag deze waarde op tien tot twintig kilogram per hectare. Dit komt neer op een afname van circa tachtig procent. “Deze grote verschillen zijn te danken aan het stikstofbindend vermogen van groenbemesters, wat is opgeslagen in de biomassa”, legt Deckers uit. “Na het onderwerken van een groenbemester blijft stikstof meerdere jaren in de grond aanwezig en wordt het gelijkmatig afgegeven. Dit vormt een potentieel voor het verlagen van de mestgift op de lange termijn.”
Interactie met microbioom
Groenbemesters blijken ook een positieve bijdrage te leveren aan het microbioom, dat bestaat uit bacteriën, schimmels en eencellige protozoa in de bodem, die organisch materiaal afbreken en voedingsstoffen vormen voor planten. Uiteraard zijn de bodem en het gewas onlosmakelijk met elkaar verbonden. Planten communiceren met de bodem door middel van wortelexsudaten. Dit zijn suikers, die zijn gevormd tijdens de fotosynthese.
Bij jonge planten, zoals groenbemesters, gaat maar liefst dertig tot veertig procent van de gevormde suikers naar de bodem in de vorm van wortelexsudaten. Deze stoffen beïnvloeden de pH van de bodem en zijn voeding voor het microbioom. Bepaalde bodembacteriën, die leven van deze stoffen, vormen vervolgens een slijmlaag om de wortels, waardoor de grond blijft kleven. Dit zorgt voor een fysieke barrière tegen ziekteverwekkers.
Daarnaast neemt de opnamecapaciteit van de wortels toe, onder andere doordat wortelexsudaten de groei van Azotobacterbacteriën stimuleren, die stikstof uit de lucht omzetten in stikstof dat beschikbaar is voor de plant. Belangrijk hierbij is om voldoende borium beschikbaar te hebben. Dit mineraal reguleert de openingen, waarlangs wortelexsudaten zijn afgegeven aan de bodem. Bij een tekort aan borium ontvangt het microbioom minder voeding. Bovendien vormen de exsudaten dan een laagje boven de grond, dat het gewas gevoeliger maakt voor luizen.
Bodemopbouw
“Wat mij betreft geeft de wortelstructuur je evenveel informatie als wat er boven de grond zichtbaar is”, meent Martijn van Vijfeijken, teeltadviseur bij Vitaland en spreker op deze bijeenkomst. “Door te kiezen voor groenbemesters, die wortelexsudaten vormen, kun je in de winter al veel doen voor de bodemopbouw in de rest van het jaar.” Daarnaast is het mogelijk om in de vorm van bij- of onderzaai groenbemesters gedurende het teeltseizoen in te zetten. Het juiste zaaimoment is hierbij cruciaal: te vroeg zaaien zorgt voor overwoekering door de groenbemesters en te laat zaaien zorgt ervoor dat deze planten te weinig ruimte krijgen om goed tot hun recht te kunnen komen.
Groenbemestersoorten
Iedere groenbemestersoort vormt een andere samenstelling van wortelexsudaten, maar heeft ook een andere wortelstructuur, waardoor de invloed op de bodem verschilt. Daarom is het belangrijk om een weloverwogen keuze te maken in het gebruik van groenbemesters. DSV zaden is voorstander van het gebruik van multicomponente mengsels, zodat de voordelen van meerdere groenbemestersoorten kunnen worden gecombineerd. Ook gaan deze soorten onderlinge relaties aan, wat de bodem een extra boost geeft.
Dat groenbemesters een integraal onderdeel is van het bouwplan, werd op deze bijeenkomst benadrukt. “In een veranderende klimaat zijn innovatieve methoden onmisbaar om de bodem gezond te houden”, meent Deckers. “Door te kijken naar vragen als ‘Wat is de toestand van mijn bodem?’ en ‘Welke problemen spelen er op dit perceel?’ kun je gerichte keuzes maken. Zo optimaliseer je de bodem en creëer je een veerkrachtig ecosysteem.” Of het nu een extreem nat of droog seizoen zal gaan worden, een goede bodem geeft sowieso meer grip.
Tekst: Kim Sjoers
Beeld: DSV zaden Nederland
