© Beeld: Ludo Verhoeven
Wortel-Kolonie, onderdeel van de Koloniën van Weldadigheid in België en Nederland, wordt ingeschreven op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Die beslissing is genomen door het Werelderfgoedcomité tijdens een internationale conventie in Fuzhou (China). Het Werelderfgoedcomité heeft de Koloniën van Weldadigheid erkend als getuigen van een uitzonderlijk, ingrijpend en grootschalig sociaal experiment van armoedebestrijding door inrichting van binnenlandse landbouwkoloniën in afgelegen gebieden.
Na de Europa Nostra Grand Prix Award in 2014, de ‘Sustainable Tourisme Award’ in 2018, de European Landscape Award Alliance in 2019 en het Europees Erfgoedlabel in 2020, is dit nu de 5de erkenning die Wortel-Kolonie in de wacht sleept. En wat voor een erkenning! Marc Van Aperen, burgemeester van Hoogstraten reageert verheugd op het goede nieuws: “Wat een ongelofelijk nieuws! We zijn enorm vereerd dat Wortel-Kolonie – samen met drie Nederlandse Koloniën – erkend is als uniek Werelderfgoed. Bovendien is dit het eerste cultureel landschap in België met dit kwaliteitslabel! De term cultureel landschap duidt op de verwevenheid en het samenspel van mens en natuur in het landschap. Het bijzondere verhaal van de landlopers en deze prachtige landschappen moeten we bij het brede publiek bekend maken.”
Wortel-Kolonie
Ook Kathleen Helsen en Jan De Haes, covoorzitters van Kempens Landschap en gedeputeerden van de provincie Antwerpen delen in het enthousiasme: “De erkenning is echt de kers op de taart van de jarenlange transnationale en seriële inspanningen en samenwerking. Twee landen, vier provincies, acht lokale besturen, Stichting Kempens Landschap, agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap Natuur en Bos, Vlaamse Landmaatschappij en tal van andere partners hebben van onderuit dit dossier opgebouwd. Dit is zeer bijzonder. Als Vlaamse Site holder voor UNESCO gaat Kempens Landschap een nieuwe periode tegemoet. Eentje die zich afspeelt op een hoger niveau.”
Kempens Landschap werkte nauw samen met het agentschap Onroerend Erfgoed in het hele nominatieproces van de Koloniën van Weldadigheid. Vlaams minister Matthias Diependaele, onder andere bevoegd voor onroerend erfgoed, is dan ook zeer tevreden met de internationale erkenning: “Wortel-Kolonie is een toonbeeld van de integratie tussen natuur en cultuur. Samenwerkingen en een gedeelde visie hebben gezorgd voor een prachtig stuk erfgoed dat voortaan ook wereldwijd erkenning geniet. Het beloont ons niet alleen voor de geleverde inspanningen. Het zet ons er ook toe aan om de zorg voor en de bescherming van dergelijke uitzonderlijke landschappen te blijven ondersteunen.”
UNESCO-Werelderfgoed
Het landschap en de gebouwen van de Koloniën werden na 1993 bedreigd door leegstand, verval en versnippering. In 1997 stonden de gebieden zelfs op de lijst van het ‘World Monuments Fund’ bij de 100 meest bedreigde erfgoedsites ter wereld. Gelukkig is snel ingezien dat dit bijzondere erfgoed niet verloren mocht gaan. Bezorgde burgers trokken tijdig aan de alarmbel en in 1997 werd vanuit de provincie Antwerpen en met de steun van een 40-tal gemeentebesturen Kempens Landschap opgericht. Deze organisatie ijvert sindsdien voor het behoud, de ontwikkeling en de openstelling van dit erfgoed.
Vanaf dan zijn de Koloniën er steeds op vooruit gegaan: in 1999 zijn de gebieden beschermd als landschap door het agentschap Onroerend Erfgoed. Het landschap en de gebouwen zijn destijds aangekocht door verschillende publieke partners waardoor het geheel in gemeenschapshanden bewaard blijft. Op die manier kunnen de Koloniën vandaag vanuit één visie beheerd zijn. Koloniën-ambassadeur Lieven Van Gils is sinds 2012 bij het project betrokken: “Mijn roots liggen in Hoogstraten. Wortel-Kolonie was mijn achter- en speeltuin. Toen de Koloniën in verval kwamen, brak mijn hart. Kempens Landschap bracht hier echter verandering in. Ik aarzelde dan ook geen moment toen ze me vroegen om Koloniën-ambassadeur te worden. De inschrijving op de UNESCO-Werelderfgoedlijst zorgt dat ‘de wereld’ de Koloniën in het vizier krijgt! Hoe geweldig is dat niet?!”
Uitzonderlijk verhaal
De Koloniën van Weldadigheid ontstonden in 1818-1825 als integrale oplossing voor armoedebestrijding. Na de napoleontische oorlogen heerste er in de Verenigde Nederlanden (Nederland, België en Luxemburg) veel armoede en bedelarij, vooral in de steden. Bij de aanleg van de Koloniën werd het schrale natuurlijke landschap door menselijk toedoen in één beweging volledig herschikt en overschreven met een geordende en geometrische structuur. Het resulterende ontginningslandschap met monumentale dreven, Koloniehuisjes, gestichten en boerderijen met akkerbouw weerspiegelt het toenmalige verlichte gedachtengoed.
Een wandeling door de verschillende Koloniën neemt je mee doorheen de tijd. Hoewel de landlopers ondertussen verdwenen zijn, zijn hun sporen in deze landschappen nog altijd duidelijk zichtbaar. Ze laten zien hoe twee eeuwen geleden met armoedebestrijding geëxperimenteerd is en hoe een wijzigende maatschappelijke moraal zich aftekende in het landschap.
